ผู้หญิงประมาณ 10-15% ในวัยเจริญพันธุ์ประสบปัญหาปวดประจำเดือนรุนแรงจนกระทบชีวิตประจำวัน โดยเฉพาะเมื่อมี ช็อกโกแลตซีสต์" (Endometrioma) ซึ่งเป็นอาการแสดงสำคัญของ ภาวะเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ (Endometriosis)
อาการปวดประจำเดือนแบบไหน น่าสงสัยช็อกโกแลตซีสต์
- ปวดประจำเดือนรุนแรงมากขึ้นเรื่อยๆ ทุกเดือนต้องทานยาแก้ปวดบ่อยๆ
- ปวดท้องน้อยเรื้อรังแม้ไม่มีประจำเดือน
- ปวดลึกขณะมีเพศสัมพันธ์ (Deep dyspareunia)
- มีบุตรยาก (พบใน 30-50% ของผู้ป่วย Endometriosis)
- อาการทางระบบทางเดินอาหารหรือทางเดินปัสสาวะ
การวินิจฉัย (ตามแนวทางสากล)
- การตรวจภาพถ่ายทางการแพทย์
วิธีการตรวจ ความแม่นยำ ประโยชน์หลัก อัลตราซาวด์ทางช่องคลอด (Transvaginal Ultrasound) 80-90% เห็นถุงน้ำลักษณะขุ่นคล้ายช็อกโกแลต MRI คลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า 90-95% ประเมินความลึกของรอยโรคและความสัมพันธ์กับอวัยวะใกล้เคียง ส่องกล้องตรวจช่องท้อง(Laparoscopy) 100% วินิจฉัยและรักษาได้ในคราวเดียว ข้อมูลจาก: Chapron et al., 2017; ACOG, 2020
- การตรวจเลือด
- CA-125 อาจสูงขึ้นแต่ไม่จำเพาะเจาะจง
- Anti-Müllerian Hormone (AMH) เพื่อประเมินสมรรถภาพรังไข่ก่อนผ่าตัด
แนวทางการรักษา (อ้างอิงแนวทาง ACOG 2020, ESHRE 2022)
- การรักษาด้วยยา
กลุ่มยา ตัวอย่างยา ประสิทธิภาพ ผลข้างเคียง NSAIDs Ibuprofen, Naproxen ลดปวด 60-70% กระเพาะอักเสบ ฮอร์โมนคุมกำเนิด COCs, Dienogest ลดอาการ 70-80% เลือดออกกะปริดกะปรอย GnRH agonists Leuprolide ลดอาการ 90% อาการวัยทอง ** ยาแต่ละชนิดต้องพิจารณาการใช้ยาโดยแพทย์ผู้ดูแลเท่านั้น **
- การผ่าตัด
- ข้อบ่งชี้หลัก:
- ซีสต์ขนาด > 4 ซม. ขึ้นกับอาการและความรุนแรงของโรค
- อาการรุนแรงไม่ตอบสนองต่อยา
- มีบุตรยากจากภาวะนี้
- เทคนิคการผ่าตัดที่รุกลำน้อย (แผลเล็ก เจ็บน้อยฟื้นตัวเร็ว) :
- Laparoscopic cystectomy: การตัดเฉพาะถุงน้ำรังไข่ผ่านกล้องโดยพยายามเก็บเนื้อรังไข่ไว้มากที่สุด
- การจี้ด้วยความร้อน: ลดเลือดออกแต่เสี่ยงทำลายเนื้อรังไข่
- ผลกระทบต่อสมรรถภาพรังไข่หลังผ่าตัด:
- AMH ลดลง 30-40% หลังผ่าตัด (Muzii et al., 2015)
- โอกาสกลับเป็นซ้ำ 20-40% ใน 5 ปี
- การติดตามหลังการรักษา
- ทุก 3-6 เดือน ในปีแรก
- อัลตราซาวด์ประจำปี เพื่อประเมินการกลับเป็นซ้ำ
- ตรวจ AMH ในผู้ที่ต้องการมีบุตร
- ให้ฮอร์โมนป้องกัน เช่น Dienogest หรือคุมกำเนิดชนิดต่อเนื่อง
โอกาสเกิดซ้ำ
| วิธีการรักษา | อัตราการกลับเป็นซ้ำใน 5 ปี |
| ไม่รับการรักษา | 50-60% |
| ผ่าตัดอย่างเดียว | 30-40% |
| ผ่าตัด+ฮอร์โมน | 10-20% |
ข้อมูลจาก: Vercellini et al., 2018
คำถามที่พบบ่อย (FAQ)
1. ปวดประจำเดือนมากแค่ไหนถึงควรพบแพทย์?
- ปวดจนทำงานไม่ได้
- อาการไม่ดีขึ้นหลังกินยาแก้ปวด
- มีอาการอื่นร่วม เช่น ปวดขณะมีเพศสัมพันธ์
2. ช็อกโกแลตซีสต์ทำให้มีบุตรยากไหม?
- ใช่ เพราะอาจทำลายเนื้อรังไข่และท่อนำไข่ ควรปรึกษาแพทย์หากวางแผนมีบุตร
3. หลังผ่าตัดต้องติดตามผลอย่างไร?
- ตรวจอาการทุก 3-6 เดือน
- อัลตราซาวนด์ประจำปี
- ตรวจฮอร์โมน AMH ในผู้ต้องการมีบุตร
สรุป
อาการปวดประจำเดือนรุนแรงอาจไม่ใช่เรื่องปกติ! หากสงสัยภาวะช็อกโกแลตซีสต์ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจวินิจฉัยและรับการรักษาที่เหมาะสม ยิ่งพบเร็ว ยิ่งรักษาได้ผลดี และลดโอกาสเกิดภาวะแทรกซ้อนในระยะยาว
หมายเหตุ: แนวทางปฏิบัติอาจแตกต่างกันในแต่ละโรงพยาบาล ควรปรึกษาสูตินรีแพทย์ผู้ดูแลสำหรับแผนการรักษาที่เหมาะสมที่สุดสำหรับแต่ละบุคคล
เอกสารอ้างอิง (2015-2025)
1. American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG). (2020). Endometriosis Management Guidelines
2. European Society of Human Reproduction and Embryology (ESHRE). (2022). Endometriosis Guideline
3. Chapron, C., et al. (2017). Diagnosis of deep endometriosis. Fertility and Sterility, 108(6), 872-885
4. Muzii, L., et al. (2015). The impact of surgery on ovarian reserve. Human Reproduction, 30(7), 1704-1715
5. Vercellini, P., et al. (2018). Recurrence after endometriosis surgery. Obstetrics & Gynecology, 131(1), 88-96
สอบถามข้อมูลเพิ่มเติม และนัดหมายได้ที่
คลินิกผ่าตัดผ่านกล้องทางนรีเวช แผนกสุขภาพสตรี
โรงพยาบาลกรุงเทพขอนแก่น
โทร. 043-042787
Line : @bangkokkhonkaen
นพ.สิทธิพงศ์ ถวิลการ
ชำนาญพิเศษ: สูติศาสตร์และนรีเวชวิทยา (Obstetrics and Gynecology)
เฉพาะทาง: การผ่าตัดผ่านกล้องทางนรีเวช (Gynecologic Endoscopy)
ผู้เชี่ยวชาญ รักษา เนื้องอกมดลูก ถุงน้ำรังไข่ ช็อกโกแลตซีสต์
ด้วยการผ่าตัดผ่านกล้องแผลเล็ก