การส่องกล้องตรวจทางเดินอาหารส่วนบน ( Esophagogastroduodenoscopy ) หมายถึงการส่องกล้องตรวจทางเดินอาหารตั้งแต่ปาก ลำคอ หลอดอาหาร กระเพาะอาหารและลำไส้เล็กส่วนต้น โดยทั่วไปจะทำการส่องกล้องตรวจทางเดินอาหารส่วนบนในผู้ป่วยที่มีอาการดังต่อไปนี่

1. โรคกระเพาะอาหาร หมายถึงภาวะที่มีอาการปวด จุก แน่น แสบหรือเสียดที่บริเวณลิ้นปี่ที่สันนิษฐานว่าจะมีสาเหตุจากกระเพาะอาหารและลำไส้เล็กส่วนต้น ร่วมกับมีสัญญาณอันตรายดังต่อไปนี้
   • อาเจียนมาก
   • น้ำหนักลดโดยไม่ทราบสาเหตุ
   • กลืนลำบาก
   • มีเลือดออกในทางเดินอาหาร เช่น อาเจียนเป็นเลือด ถ่ายดำคล้ายยางมะตอย
   • รักษาแล้วอาการไม่ดีขึ้นหรือมีอาการกลับเป็นซ้ำบ่อยๆ
   • ในกรณีที่มีความวิตกกังวลมากหรือผู้ป่วยร้องขอ
2. โรคกรดไหลย้อน หมายถึงภาวะที่มีอาการแสบร้อนที่บริเวณหน้าอก อาจมีอาการเรอเปรี้ยวร่วมด้วย
3. ภาวะเลือดออกในทางเดินอาหารส่วนบน เช่น อาเจียนเป็นเลือดสด ดำคล้ำ หรือมีถ่ายดำเหม็นคาว คล้ายยางมะตอยหรือคล้ายกาละแม
4. ผู้ป่วยโรคตับแข็งทุกราย ควรได้รับการส่องกล้องตรวจเพื่อหาภาวะเส้นเลือดขอดในหลอดอาหาร

ข้อควรปฏิบัติก่อนการส่องกล้องตรวจ

• งดน้ำงดอาหารทางปากเป็นเวลาอย่างน้อย 6-8 ชั่วโมง
• หากท่านมีโรคประจำตัวและรับประทานยาประจำอยู่ควรจะปรึกษาแพทย์ว่าควรจะหยุดยาก่อนหรือไม่
• ควรพาญาติมาด้วยทุกครั้งเพราะในบางกรณีท่านอาจได้รับยาที่ทำให้รู้สึกมึนงง

ขั้นตอนในการส่องกล้องตรวจ

• ท่านจะได้รับการพ่นยาชาเฉพาะที่ที่บริเวณโพรงคอด้านหลังประมาณ 3 ครั้งห่างกันครั้งละ 5 นาที หลังพ่นยาชาท่านจะมีความรู้สึกชาที่บริเวณโคนลิ้นและมีอาการกลืนน้ำลายลำบาก ซึ่งอาการเหล่านี้จะหายเป็นปกติภายในเวลา 1-2 ชั่วโมงหลังการส่องกล้องตรวจ
• เจ้าหน้าที่จะจัดท่าสำหรับการส่องกล้องตรวจโดยให้ท่านนอนตะแคงซ้ายคล้ายกับการกอดหมอนข้าง
• ส่องกล้องตรวจโดยปกติจะใช้เวลาในการส่องกล้องประมาณ 5-10 นาที ระหว่างที่ทำหัตถการท่านอาจมีความรู้สึกอึดอัดแน่นท้องซึ่งเป็นจากการเป่าลมเพื่อขยายกระเพาะอาหาร ซึ่งเป็นอาการปกติที่พบได้
• หลังส่องกล้องตรวจท่านสามารถรับประทานอาหารได้ถ้าอาการกลืนน้ำลายลำบากหายเป็นปกติแล้ว แนะนำว่าให้ลองดื่มน้ำเย็นก่อนถ้าไม่มีสำลักถึงเริ่มรับประทานอาหารได้ ไม่ควรดื่มเครื่องดื่มร้อนเพราะอาจเป็นอันตรายได้จากการที่ได้รับยาชาเฉพาะที่
• หลังส่องกล้องตรวจท่านสามารถปฏิบัติกิจวัตรประจำวันได้เป็นปกติ

ภาวะแทรกซ้อน

• ในบางรายอาจรู้สึกอึดอัดแน่นท้องหลังการส่องกล้อง ซึ่งอาจเป็นจากการเป่าลมให้กระเพราะอาหารขยายขณะทำการส่องกล้องตรวจ
• เกิดอันตรายต่อ โพรงคอด้านหลัง หลอดอาหาร กระเพาะอาหารและลำไส้เล็กส่วนต้น โดยอาจพบว่ามีการทะลุของอวัยวะดังกล่าว แต่พบได้น้อยมากประมาณ 0.03 % ในผู้ป่วยกลุ่มนี้อาจต้องได้รับการรักษาโดยการผ่าตัดฉุกเฉิน
• อาจเกิดการสำลักอาหาร น้ำลายหรือกรดในกระเพาะอาหารและเกิดภาวะปอดอักเสบตามมา
• พบภาวะเลือดออกผิดปกติ ซึ่งอาจพบหลังการตัดชิ้นเนื้อตรวจในผู้ป่วยบางราย

การส่องกล้องตรวจลำไส้ใหญ่ (Colonosopy) หมายถึงการส่องกล้องตรวจลำไส้ใหญ่ทั้งหมด รวมถึงสำไส้เล็กส่วนปลาย บุคคลที่จะได้รับประโยชน์ในการส่องกล้องตรวจลำไส้ใหญ่ มีดังนี้

• บุคคลที่มีความผิดปกติของระบบขับถ่าย เช่น ท้องผูกเรื้อรัง ท้องเสียเรื้อรัง (ถ่ายเหลวผิดปกติมาเป็นเวลามากกว่า 4 สัปดาห์) ถ่ายมีมูกปนเลือด หรือมีอาการปวดเบ่งเหมือนถ่ายอุจจาระไม่สุดตลอดเวลา
• บุคคลที่ถ่ายเป็นเลือดสด
• บุคคลที่มีอาการปวดท้องเรื้อรังโดยไม่ทราบสาเหตุ
• บุคคลที่มีญาติเป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่
• บุคคลทั่วไปที่อายุมากกว่า 50 ปีขึ้นไป ตรวจเพื่อคัดกรองมะเร็งลำไส้ใหญ่

การเตรียมตัวก่อนการส่องกล้องตรวจลำไส้ใหญ่

• ควรรับประทานอาหารอ่อน เช่นข้าวต้มหรือโจ๊ก และควรงดอาหารที่มีกากมาก เช่น ผัก ผลไม้ต่างๆ เป็นเวลา 3 วัน ก่อนทำการส่องกล้องตรวจ
• งดรับประทานอาหารและเครื่องดื่มทุกชนิดหลังเที่ยงคืนในคืนก่อนที่จะมาทำการส่องกล้องตรวจ
• แพทย์จะให้ท่านรับประทานยาระบายหนึ่งวันก่อนที่จะทำการส่องกล้องตรวจ เพื่อเตรียมลำไส้ใหญ่ให้สะอาด ควรรับประทานยาตามที่แพทย์แนะนำอย่างเคร่งครัด เพราะหากลำไส้ใหญ่ไม่สะอาดการส่องกล้องตรวจจะทำไม่ได้
• หากท่านมีโรคประจำตัวหรือรับประทานยาใดเป็นประจำควรจะปรึกษาแพทย์ก่อนทุกครั้ง
• กรุณาพาญาติมาด้วยทุกครั้ง เพราะการส่องกล้องตรวจจำเป็นต้องให้ยาระงับอาการปวดซึ่งอาจทำให้ท่านมีอาการมึนงงหลังการส่องกล้องตรวจได้
• ท่านสามารถกลับบ้านและทำกิจวัตรประจำวันได้ตามปกติ แต่หากพบว่ามีอาการผิดปกติ เช่น ถ่ายอุจจาระเป็นเลือดให้กลับมาพบแพทย์
• หากท่านมีข้อสงสัยใดๆ สามารถสอบถามจากแพทย์หรือเจ้าหน้าที่เพิ่มเติมได้

ภาวะแทรกซ้อน

• อาการอึดอัดไม่สบายท้องหลังการส่องกล้องตรวจ ซึ่งเป็นจากการเป่าลมเพื่อขยายลำไส้ใหญ่ระหว่างทำการส่องกล้องตรวจ อาการจะค่อยๆ ดีขึ้น
• อาจพบภาวะลำไส้ใหญ่ทะลุ ซึ่งพบได้ประมาณ 0.5-1% ซึ่งอาจต้องได้รับการรักษาโดยการผ่าตัดฉุกเฉิน
• ภาวะเลือดออก ส่วนมากพบในรายที่จำเป็นต้องได้รับการตัดชิ้นเนื้อ พบได้ประมาณ 1-2%
• ภาวะแพ้ยาแก้ปวดที่ให้ระหว่างการส่องกล้องตรวจ ผู้ป่วยอาจมีอาการหน้ามืด แน่นหน้าอก หายใจไม่ออก หัวใจเต้นช้าลงและมีความดันโลหิตต่ำได้