โรคตับแข็ง หมายถึง ภาวะที่ตับทำงานได้ลดลง ซึ่งเกิดจากการที่ตับมีการอักเสบแบบเรื้อรัง นานเข้าเนื้อตับที่ปกติจะเริ่มมีผังผืดเกิดขึ้น จนในที่สุดเนื้อตับที่มีผังผืดมากกว่าปกติก็จะกลายสภาพเป็นตับแข็ง

อาการแสดง

• ตัวเหลือง ตาเหลือง และปัสสาวะสีเข้มขึ้น (Jaundice)
• ผอมลง น้ำหนักตัวลดลง (Weigth loss)
• สีผิวเข้มขึ้น (Hyperpigmentation)
• ท้องมานน้ำ ท้องโตขึ้น (Ascites)
• ต่อมน้ำลายที่บริเวณกรามทั้งสองข้างโตขึ้น (Parotid gland enlargement)
• ในผู้ชายอาจพบว่ามีลูกอัณฑะเล็กลง (Testicular atrophy) เต้านมโตขึ้น (Gynecomastia)
• ตับม้ามโต (Hepatosplenomegaly)
• จ้ำแดงที่บริเวณฝ่ามือทั้งสองข้าง (Palma erythema)
• เส้นเลือดที่บริเวณรอบสะดือขยาย (Caput medusae) และอาจได้ยินเสียงฟู่ในบริเวณดังกล่าว (Cruveilhier-Baumgarten murmur)

ภาวะแทรกซ้อน

ภาวะแทรกซ้อนของตับแข็งมีดังนี้

• ภาวะท้องมานน้ำหรือน้ำในช่องท้อง ( Ascites )
• ภาวะติดเชื้อของน้ำในช่องท้อง ( Spontaneous Bacterial Peritonitis )
• ภาวะเลือดออกจากเส้นเลือดขอดในหลอดอาหารและกระเพาะอาหารแตก ( Variceal hemorrhae )
• ภาวะไตวายจากโรคตับแข็ง ( Hepatorenal syndrome )
• มะเร็งตับ ( Hepatoma )

การปฏิบัติตัวของผู้ป่วยโรคตับแข็ง

แนวทางในการปฏิบัติตัวมีดังนี้

• ทำความเข้าใจกับตัวโรคที่เป็นอยู่ ผู้ป่วยโรคตับแข็งนั้นสามารถมีชีวิตอยู่ได้เหมือนคนปกติ
• ดูแลรักษาสุขอนามัยประจำตัวให้ดีอย่างสม่ำเสมอ
• อาหารที่แนะนำให้รับประทาน มีดังนี้ เช่น
  • โปรตีน แนะนำให้เป็นโปรตีนจากปลา ไก่ เนื้อหมูไม่ติดมันและจากพืช เช่น ถั่วเหลือง ถั่วลันเตา เป็นต้น เพราะผู้ป่วยตับแข็งมักจะรับประทานอาหารได้น้อยจากหลายสาเหตุ เช่น แน่นท้องไวกว่าปกติ ทำให้ร่างกายขาดสารอาหาร เมื่อถึงจุดหนึ่ง ร่างกายจะใช้โปรตีนเป็นแหล่งพลังงานทำให้เกิดภาวะขาดโปรตีนได้มากขึ้น
  • คาร์โบไฮเดรต ได้จากข้าว แป้ง ขนมปัง อย่างเพียงพอเพื่อให้พลังงานกับร่างกาย
  • ไขมัน อาหารควรปรุงด้วยไขมันที่เหมาะสม เช่น น้ำมันรำข้าว น้ำมันดอกทานตะวัน น้ำมันดอกคำฝอย เป็นต้น
  • วิตามิน สามารถได้รับจากผักผลไม้ที่สะอาด ส่วนวิตามินบางชนิด เช่น วิตามินดี หรือแคลเซียม จะให้ในผู้ที่เคยมีประวัติเสี่ยงต่อภาวะกระดูกพรุน เช่น สูบบุหรี่ หรือให้ในผู้ที่เคยมีประวัติกระดูกหักมาก่อน เท่านั้น

ข้อสังเกต

• อาหารที่พึงหลีกเลี่ยง มีดังนี้
  • อาหารเค็มทุกชนิดเช่น ไข่เค็ม ปลาเค็ม เพราะจะทำให้ขาบวมมากขึ้นกว่าเดิม
  • อาหารหมักดอง อาหารรสจัด
  • อาหารสุก ๆ ดิบ ๆ หรืออาหารดิบ อาหารที่ปรุงไม่สะอาด
  • อาหารทะเล เช่น หอยแครง เพราะจะมีเชื้อโรคที่อันตรายต่อผ้ป่วยตับแข็ง
• งดดื่มแอลกอฮอล์ ยาดองเหล้าทุกชนิดอย่างเด็ดขาด
• งดอาหารเสริมตามท้องตลาดทุกชนิด
• งดสมุนไพร ยาหม้อ ยาต้ม ยาฝุ่น ยาผง ยาฝน ทุกชนิด
• งดรับประทานเห็ด เพราะอาจเป็นพิษต่อตับได้ โดยเฉพาะเห็ดป่า
• ผู้ป่วยสามารถออกกำลังกายได้ตามปกติ ถ้าไม่เพลียหรือเหนื่อยจนเกินไป
• ผู้ป่วยโรคตับแข็งควรได้รับการตรวจอัลตราซาวด์และสารมะเร็งตับทุก 6 เดือน เพื่อเฝ้าระวังการเกิดมะเร็งตับระยะเริ่มต้น และควรรับประทานยาตามคำแนะนำของแพทย์